Out of the Box 6
PSA Derivaten


Het was de bedoeling in dit stukje over lange termijn PSA bewegingen te spreken, maar het is handiger eerst de PSA-derivaten te doen omdat met kennis van deze begrippen PSA bewegingen beter geinterpreteerd kunnen worden. In Out of the box 3 is al aan de orde geweest dat voor PSA afkapwaarden van bv 2,3 of 4 ng/ml geen medische gronden zijn, maar vooral budget gerelateerde motieven. Als we PSA derivaten gebruiken zijn we van de afkapwaarden af. Achtereenvolgens komen nu PSA Snelheid (PSAV), PSA Verdubbelingstijd (PSADT), PSA Dichtheid (PSAD) en Vrij/Totaal PSA (f/t ratio) aan de orde.

De waarden van elk van deze derivaten correleren met het al dan niet aanwezig zijn van tumor en/of aggresiviteit van de tumor. Het blijven echter correlaties van gemiddelden met onvermijdelijke grijze gebieden. PSA Prostaatkankertjes heeft zich om deze reden in het verleden nogal eens negatief uitgelaten over derivaten. Maar het is kiezen of delen: of de blinde biopsie of proberen er het beste ervan te maken door de verschillende derivaten met elkaar te combineren.

Dit gaat een lang, gortdroog maar noodzakelijk stukje worden. Dit kan lezers gaan kosten.... Wie liever verstrooiing zoekt raad ik aan nu het archief in te duiken en bijvoorbeeld de stukjes van april vorig jaar te lezen.

PSA Snelheid (PSAV)
Hieronder wordt verstaan de absolute toename van het PSA in ng/ml per jaar of per maand. Ik neem een grote studie om de betekenis van PSAV toe te lichten.

Bij 4272 mannen bij wie in een PSA screeningsprogramma geen prostaatkanker gevonden werd steeg het PSA over een periode van 10 jaar met gemiddeld 0,33 ng/ml corresponderend met een PSAV van 0,03 ng/ml/j. Bij 528 mannen bij wie wel prostaatkanker werd vastgesteld bedroeg de PSA stijging in de 10 jaar voorafgaande aan de diagnose 3,9 ng/ml corresponderend met een PSAV van 0,39 ng/ml/j. Van de mannen met een Gleasonscore minder of gelijk aan 6 was de gemiddelde PSAV 0,34 en bij hen met een Gleasonscore van 8 of meer 0,74.

Nogmaals dit zijn gemiddelden, individuele gevallen kunnen hier sterk van afwijken. Aan de andere kant worden door gemiddelden bij grote groepen de individuele PSA variaties (zie Out of the Box 4) weggefilterd. Algemeniserend: Als de PSAV vertienvoudigt is er een behoorlijke kans op een PSA Prostaatkankertje, als de PSAV vertwintigvoudigt is er mogelijk meer aan de hand.

PSA Verdubbelingstijd (PSADT)
Onder PSADT verstaat men de verdubbeling van het PSA in maanden of jaren. PSA verdubbeling loopt in grote lijnen parallel aan verdubbeling van het tumorvolume. PSAV en PSADT hangen uiteraard nauw met elkaar samen. Het voordeel van werken met de PSADT is dat het exponentiele karakter van tumorgroei beter tot z'n recht komt dan in het lineaire PSAV.

In een studie met 299 patienten die bij biopsie een Gleason score van 6 of lager hadden en die in eerste instantie niet behandeld werden was de PSADT in de helft van de gevallen langer dan 7 jaar, bij 42% langer dan 10 jaar en bij 20% langer dan 100 jaar. De discussie gaat om hoe je aankijkt en handelt tegen verdubbelingstijden van 7 jaar of minder. Iemand als bijvoorbeeld een Professor Pensioenplan zal hierop anders reageren dan wij van PSA Prostaatkankertjes. Later in deze serie meer hierover.

Ga hierheen voor een calculator voor zowel PSAV als PSADT. Let op, in het amerikaans begint de datumnotering met maand en is een komma een punt.

PSA Dichtheid (PSAD)
PSAD is het PSA gedeeld door het prostaatvolume gemeten bij echo-onderzoek. Met PSAD wordt gecorrigeerd voor PSA-verhoging ten gevolge van een vergrote prostaat (BPH). Een PSA van 1 ng/ml bij een prostaat van 20cc en een PSA van 2 ng/ml bij een prostaat van 40 cc hebben allebei een PSAD van 0,05.

Hoe hoger de PSAD hoe groter de kans op tumor. Ook heeft de PSAD een zekere voorspellende waarde voor de ware Gleason score en tumorvolume. In deze studie van 1280 gescreende mannen die een RP ondergingen bedroeg bij een pre-operatief PSAD van minder dan 0,1 het percentage mannen met een Gleason score van 7 of hoger 20%, bij een PSAD van 0,19 of meer was dit percentage 45%. Let wel, dit zijn de ware Gleasonscores uit het operatie- preparaat, niet de biopsiescores. Tumor volumina van meer dan 0,5 cc werden bij deze PSAD's in 21% respectievelijk 46% van de mannen gezien.

De diehards die nog steeds niet afgehaakt zijn krijgen nu waar ze nog recht op hebben: de f/t ratio.

Vrij PSA/ Totaal PSA (f/t ratio)
PSA circuleert in het bloed gebonden aan een eiwit of los. PSA afkomstig van een tumor zit vnl in de gebonden fractie waardoor de noemer van de f/t ratio toeneemt. Hoe lager de f/t ratio hoe groter de kans op tumor. Hier een grote studie:

Bij 1385 mannen met een PSA tussen de 3 en 10 ng/ml werden over een periode van 5 jaar 2129 biopsien gedaan waarbij 469 prostaatkankertjes werden gevonden. Bij mannen met een PSA tussen de 3 en 6 was bij een f/t ratio van 30 of meer de kans op tumor gemiddeld 16%, bij een f/t ratio van 10 of minder was dit percentage 44%. Met een PSA tussen de 6 en 10 en een f/t ratio van 30 of meer was de kans op tumor 21% en bij een f/t ratio van 10 of minder 80%.

Nu schiet je als individu niet veel op met een x% kans voor dit of dat, maar als je naast de f/t ratio ook PSADT en/of PSAV legt en de PSAD en bovendien ieder PSA minstens 3x laat bepalen plus de bevindingen van de rectale touchers, dan kom je toch een heel eind. Wat schiet je nog verder op met een blinde biopsie?

Tot zover, PSA bewegingen over langere perioden gaan weer opschuiven, want er zijn nog een aantal zaken....